આપણું રસોડું જ આપણી દવાની દુકાન છે !

આપણે જાતે જ આપણા શરીરને અને ગૃહિણીઓ ઘરના બધાના શરીરને રોગોનું ઘર બનાવીએ છીએ અને પછી દોડીએ છીએ ડૉક્ટર કે વૈદ પાસે 
આયુર્વેદની ઔષધિઓ કુદરતી છે અને ભગવાને આપણને મફતના ભાવમાં ઉપલબ્ધ કરાવી છે

પશ્ચિમના દેશોની યુનિવર્સિટી કે વૈજ્ઞાનિકો કહે એટલે આપણે ભારતીયો આંધળી દોટ મૂકીએ છીએ પણ આપણાં શાસ્ત્રમાં જે અનુભવયુક્ત અને હજારો વર્ષથી અનુભવાયું છે તેમ કરતા આપણે નાનપ અનુભવીએ છીએ. નેધરલેન્ડના વૈજ્ઞાનિકોએ કહ્યું એટલે સસલાનું દૂધ રોગ પ્રતિકારક શક્તિ માટે વાપરવા લાગશે.

પરંતુ આપણા શાસ્ત્રનો સહારો લઈએ તો આપણે આવા કોઈ સંશોધન તરફ આંધળી દોટ મૂકવી પડે તેવી સ્થિતિ છે જ નહીં. આઘુનિક સમયમાં કોઈપણ વસ્તુ કે વનસ્પતિના ગુણધર્મો ચકાશી શકાય છે. બસ આ એક માત્ર સહારો લઈએ તો આયુર્વેદને આઘુનિક પરિપેક્ષમાં અપનાવી શકાય. પરંપરાગત જ્ઞાન પ્રમાણે જમતા પહેલા ૩૦ મિનિટ પાણી ન પીવાય અને જમ્યા પછી પણ ૩૦ મિનિટ પાણી ન પીવું જોઈએ.

જમ્યા પછી જેટલી છાશ પીવી હોય તેટલી પી શકાય. પરંતુ આપણે આવું કરતા નથી. જોકે હવે છાશની ગોળીઓ આવવા લાગી છે એટલે આપણે મોજથી ખાઈએ છીએ. ત્યારે એમ કહેવું જોઈએ કે આપણા વડીલોએ આપેલો ખાણી પીણીનો વારસો સાચવી ન શક્યા એટલે છાશની ગોળીઓ ગળવાનો વારો આવ્યો છે!

રસોડામાં વપરાતી વસ્તુઓ રાય, મેથી, ધાણાજીરૂ, હળદર જેવી પરંપરાગત વસ્તુઓની સંખ્યા ૪૦ જેટલી છે તેમાં આપણે વધારો કરી શક્યા નથી. આઘુનિક વિજ્ઞાન પણ કઈ કરી શકતું નથી એટલે કે શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે ઋષિઓએ એટલે આપણા વૈજ્ઞાનિકોએ જે કહ્યું અથવા તો આયુર્વેદમાં જે છે તે જ સર્વશ્રેષ્ઠ છે પણ આપણે એ વાત સ્વિકારતા નથી. એટલા બધાં વામણા આપણને અંગ્રેજોએ કરી દીધા છે. પરિણામે મોંઘીદાટ દવાઓ લેવી પડે છે. રોગ વકરી રહ્યા છે. નવા નવા રોગ પેદા થઈ રહ્યા છે તેનું કારણ આપણે જ છીએ.

એક વ્યક્તિએ કેટલો ખોરાક લેવો જોઈએ, ક્યાં સમયે લેવો જોઈએ, કેટલા સમયમાં લેવો જોઈએ તેનું ચોક્કસ વિજ્ઞાન છે. હોજરીની ક્ષમતા કરતા ઠાંસી ઠાંસીને ભરી દઈએ એટલે બિમારી આવવાની પછી દવાઓ લીધા વગર છૂટકો નથી. વિજ્ઞાન અનેક સંશોધનો કરે છે લોહી બનાવી શકતું નથી. કારણ? જવાબ કોઈ પાસે નથી એટલે એવું કહેવાય છે કે, ઈશ્વરે એ તાકાત પોતાની પાસે રાખી છે.

જ્યાં પહોંચી ન શકીએ તેના માટે આવો જવાબ એ મન મનાવવા પુરતો છે. ઈશ્વરે ઘણું આપ્યું છે હજારો વર્ષ પહેલા આપમેળે ઉગેલી વનસ્પતિઓ એ દવા જ છે તેના ગુણધર્મો બદલાયા નથી. જ્યારે એલોપથીની દવાનું એવું નથી. આપણે એટલું કરી શક્યા કે તેમાં શું છે? અને તે લેવાથી શું થાય? જો આપણે માત્ર આટલું જ સમજી શકતા હોઈએ તો પરંપરાગત જ્ઞાનને ઠેબે ચઢાવવાથી શું ફાયદો?

આયુર્વેદના મુખ્ય ગ્રંથો જેવા કે ચરક, સુશ્રુત, અષ્ટાંગહૃદય વગેરેમાં મનુષ્યના જીવન માટે અતિ ઉપયોગી આહાર વિહાર, દિનચર્યા, ઋતુચર્યા, રોગ, રોગની કલ્પના તેમાં વપરાતી ઔષધી વિશેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન મનુષ્યને થતા રોગની સાઘ્ય અને સાઘ્યતા વગેરેનું વર્ણન ખૂબ જ ઊંડાઈપૂર્વક કરવામાં આવ્યું છે. આહાર વિહાર અંતર્ગત પાણીના ગુણદોષ વર્ણનથી ચાલુ કરી ગાય, ભેંસ, બકરી, ઊંટ વગેરે પ્રાણીઓના દૂધના ગુણધર્મોનું વર્ણન પણ આ ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે.

ઋતુચર્યા અંતર્ગત છ ઋતુઓ હેમંત, શિશિર, વસંત, ગ્રિષ્મ, વર્ષા અને શરદ એટલે કે શિયાળો, ઉનાળો અને ચોમાસુ આ છ ઋતુઓમાં શું ખાવું શું ન ખાવું, કઈ ઋતુમાં ક્યાં કપડા પહેરવા, એટલું જ નહીં કેવા મકાનોમાં રહીએ તો કેવું સારૂં, દસ દિશાઓની ઊંડાઈ, ખોરાકના ગુણદોષ આ ગ્રંથોમાં સારી રીતે દર્શાવેલા છે. કરોડો રૂપિયાનો બંગલો હોય તેના કરતા કચ્છી માળુઓ જેવા ભુંગામાં રહે છે એટલે કે કાચા મકાનમાં રહીએ તો રેડીએશનની અસર થાય નહીં આ વાત આપણા પૂર્વજો જાણતા જ હતા. વૈજ્ઞાનિકોએ હવે કહે છે ત્યારે આપણે આપણા પરંપરાગત જ્ઞાનને તરછોડવાનું પાપ કર્યા પછી જે સજા ભોગવી રહ્યા છીએ તેમાં પરદેશીઓને બખ્ખા થઈ ગયા છે.

આયુર્વેદના મુખ્ય આઠ અંગો છે. કાય- શરીર, બાલ, ગૃહ, ઉદર્વાંગ, શલ્ય-સર્જરી, દષ્ટા-આંખ, જરા-વૃષાન-વિષ, વ્યાધિ-રોગ. આજના આઘુનિક પરિપેક્ષમાં આયુર્વેદને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ તો તેમાં શુદ્ધ પાણી અને અશુદ્ધ પાણી વિશે ખૂબ જ વિસ્તૃત વર્ણન કરાયું છે. આ ગ્રંથોમાં સમુદ્ર, તળાવ, કૂવા, વહેતું પાણી, વરસાદનું પાણી, બંધીયાર પાણી જેવા વિવિધ પાણીઓનું વર્ણન કરાયા પછી સ્પષ્ટતા કરાઈ છે કે, અશુદ્ધ પાણીને શુદ્ધ કરવા માટે તેને સારી રીતે ગાળવું. 

રાત્રે પાણીને ઉકાળી સવારે ઠંડુ થઈ ગયા પછી ફરીથી ગાળ્યા બાદ તેનો ઉપયોગ કરવો. એટલે પાણીમાં રહેલા જીવાણુ, વિષાણુ તથા વિવિધ પ્રકારના ક્ષાર નિકળી જાય છે ત્યારબાદ રહેતું શુદ્ધ પાણી શરીરમાં પચવામાં હલકુ અને લાભકર્તા છે. જ્યારે આજે આપણે પાણીને શુદ્ધ કરવા માટે ફીલ્ટર અથવા આરો સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરીએ છીએ એટલે કે આઘુનિક વિજ્ઞાને જે કહ્યું તેમ કરવામાં આપણે ફુલાઈને ફાળકો થઈએ છીએ પણ ઉકાળેલું પાણી પીવામાં આપણને શરમ આવે છે. આપણા દેશને જુદી જુદી બધી નદીઓના પાણીના પણ ગુણધર્મો આયુર્વેદે વર્ણાવ્યા છે.

સ્વસ્થ, નિરોગી અને લાંબુ આયુષ્ય જળવાઈ રહે તે માટે હવા પાણી અને ખોરાક વિશે આયુર્વેદમાં જે દર્શાવાયું છે તેને આઘુનિક વિજ્ઞાન જૂદા એંગલથી રજૂ કરે એટલે મોજ પડી જાય છે. આયુર્વેદમાં કહેવાયું છે કે અન્ન તેવો ઓડકાર. જેવો ખોરાક ખાઈએ તેની અસર પણ ગુણધર્મો જેવી જ હોય છે. દા.ત. ગાય, ભેંસ, બકરી કે ઊંટડીના દૂધમાં ગુણધર્મો આયુર્વેદમાં દર્શાવાયા છે તેને આઘુનિક વિજ્ઞાન લેકટોમીટર લેબોરેટરીના સાધનોથી કહે એટલે આપણે તે માની લઈએ છીએ. અને આવું દૂધ ગટગટાવવામાં આપણને આનંદ પણ આવે છે!

અષ્ટાંગ હૃદય નામના ગ્રંથમાં તાજી, મોળી અને ગાળેલી છાશ જેને તક્ર કહે છે તે પેટ, આંતરડા માટે અતિ ગુણકારી છે. આઘુનિક મત અનુસાર તેમાં લેપ્ટોબેસીલસ નામના જીવાણુઓ કે જે આંતરડા માટે અતિ લાભકારક છે. પેટ આંતરડાના રોગમાં છાશનો ઉપયોગ સારી રીતે કરવો તેવી સલાહ આપવામાં આવે છે. આપણે છાશ પીતા નથી પણ સ્પોરલેક નામની ગોળીઓ ગટગટાવી રહ્યા છીએ. તેમાં પણ લેપ્ટોબેસીલસ જ છે. એટલે કે હળદરની કેપ્સુલ આવતી હોય તો આપણે તે પહેલા ખાઈશું પણ શુદ્ધ તાજી હળદર નહીં. આવી આપણી માનસિકતા આપણને રોગનું ઘર બનાવે છે.

હજારો વર્ષ પહેલાં આયુર્વેદમાં જે કહેવાયું તેને વળગી રહેવામાં આવે તો વિશ્વના કોઈ વૈજ્ઞાનિકો કહે પછી આપણે ઉંટડીનું દૂધ પીવું પડે નહીં. રોગ પ્રતિકારક શક્તિને આયુર્વેદમાં સૌથી પહેલું પ્રાધાન્ય અપાયું છે. આઘુનિક વિજ્ઞાન હવે એવું કહે છે કે માનવ શરીરમાં જો રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વઘુ હોય તો તેને રોગથી બચવામાં અનુકૂળતા રહે છે. આપણે એ વાત સ્વિકારી લેશું પણ રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારવા માટે શું કરવું જોઈએ તો ફરી પાછુ વિશ્વના વૈજ્ઞાનિકો શું કહે છે તેના પર નજર દોડાવીએ છીએ.

વિરૂદ્ધ આહારના લાંબા સમયના ઉપયોગથી આનુવાંશીક રોગ થાય છે. દા.ત. દૂધ અને ડુંગળી, દૂધ અને ખટાશ, આવા વિરૂદ્ધ આહાર વઘુમાં વઘુ લેનાર ચોક્કસ જ્ઞાતિઓમાં થેલેસેમીયા જેવા રોગ વઘુ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. જે તે સમયે શાસ્ત્રમાં લખાયું ત્યારે તેની પાછળનું કારણ ડીએનએ જવાબદાર હોવાનું હોઈ શકે પરંતુ ત્યારે તે માત્ર કલ્પના જ હતી. હવે આનુવંશીક રોગોની તપાસ લેબોરેટરી દ્વારા થઈ શકે છે.

રસાયણ તથા વાજીકરણના વિષયમાં રસાયણ ચિકીત્સાને શરીરની મુળભુત ચિકીત્સા કહેવાય છે. કોઈપણ રોગ ન થાય અથવા જલ્દી મટી જાય અથવા તો આયુષ્યને લંબાવવા માટે જે સારવાર થઈ શકે તેને રસાયણ ચિકીત્સા કહેવાય છે. આઘુનિક યુગની દ્રષ્ટિએ રસાયણ ચિકીત્સામાં મુખ્યત્વે એન્ટી ઓક્સીડેન્ટ અને શરીરની રોગ પ્રતિકારક શક્તિને સાંકળી લેવામાં આવે છે. જેની રોગ પ્રતિકારક શક્તિ સારી હોય તેઓ ઓછા માંદા પડે છે અને રસાયણ ચિકીત્સામાં શરીરની રોગ પ્રતિકારક શક્તિ કેવી રીતે વધી શકે તેનું વર્ણન સારી રીતે કરવામાં આવ્યું છે. અત્યારનું વિજ્ઞાન આ દિશામાં આગળ વધી રહ્યું છે. તાવ જેવી સામાન્ય બિમારી હોય કે ડાયાબીટીસ જેવો જીર્ણ રોગ જે દર્દીઓની રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારે હોય તેવા દર્દીઓમાં બીજા દર્દીઓની સાંપેક્ષમાં ઝડપી પરિણામ મળી શકે છે.

આયુર્વેદમાં વિવિધ પ્રકારની રાસાયણિક ચિકિત્સાનું વર્ણન કરેલ છે. દા.ત. ગળો + ગોક્ષુર + આમળાનો ઉલ્લેખ છે. જેને રસાયણ ચૂર્ણ કહે છે. આઘુનિક દ્રષ્ટિએ ગળો એ શરીરમાં રક્તકણોનું ઉત્પાદન વધારવાનું, એસીડીટી, શરીરમાં ચયાપચનની પ્રક્રિયા દરમ્યાન ઉત્પન્ન થતા જે નુકસાનકારક તત્વોને નુકસાન ન કરે તેવા સ્વરૂપમાં ફેરવવાનું છે. જ્યારે ગોક્ષુરનો મુખ્ય ગુણધર્મ ડાઈયુરેટીક્સની સાથે તેમાં સ્ટેરોઈડલ પ્રોપર્ટીને શરીરની ધાતવાગ્નિઓ એટલે કે અંતઃસ્ત્રાવોને સમરૂપ કરવાનું કાર્ય કરે છે. (ગોક્ષુર એટલે ગોખરું જે મેદાનોમાં થતા ખડમાં હોય છે અને મફતમાં જ મળે છે! આપણી મોટાભાગની ઔષધિઓ મફતના ભાવની જ હોય છે.)

આ ઉપરાંત ગોક્ષુર સારા કોલેસ્ટ્રોનને વધારી ખરાબ કોલેસ્ટોનને ઘટાડે છે તેમજ લીવરની અંદર સંગ્રહ થતી ચરબીને અટકાવી વધારાની ચરબીને આંતરડામાંથી બહાર કાઢે છે. આવું કાર્ય આપણે હાઈપર લાઈપેડેમીયાની સારવાર દરમ્યાન સ્ટેટીનગુ્રપની દવાઓ દ્વારા આઘુનિક વિજ્ઞાનથી કરી રહ્યા છીએ. રસાયણ ચૂર્ણમાં જે ત્રીજું છે તે આમળા જે વિટામીન ‘‘સી’’થી ભરપૂર છે અને મૂત્રલ ગુણધર્મ ધરાવે છે. લોહીને શુદ્ધ કરવાનું અને શરીરને બહાર તથા અંદરના તત્ત્વોથી થતા નુકસાનને બચાવવાનું કામ કરે છે.

પરંતુ આપણે આયુર્વેદનો સહારો લેવાને બદલે જર્મની, અમેરિકા, ચીન કે નેધરલેન્ડના વૈજ્ઞાનિકો કહે તેવી દવાઓનું મૂલ્ય વધારે હોવાનું સ્વિકારી ઉપયોગ કરવા લાગ્યા છીએ અને એટલે જ લીમડો, હળદર, તુલસી જેવી વનસ્પતિઓની પેટન્ટ મેળવવા અમેરિકા જેવા દેશો સતત પ્રયત્નશીલ છે અને જો આપણે નહીં જાગીએ તો હળદર ઉપર ‘‘જગત જમાદાર’’નો હક થઈ જશે એટલે વારસાને જાળવવા માટે જે કરવું જોઈએ તે કરવામાં પાછળ રહ્યાં તો સમજી લેજો કે આપણે આયુર્વેદિક સારવાર લેવા માટે અમેરિકા જવું પડશે. હળદર અને લીંબડાની પેટન્ટ મેળવવાનો કેસ અમેરિકા દસ વર્ષથી લડી રહ્યું છે!

રસોઈ ઘરમાં વપરાતી વસ્તુઓ અને તેના ગુણધર્મો

આદુ ઃ

દુઃખાવાનાશક, સંધીવા, લોહીવા, સાંધાના દુઃખાવામાં અતિ ઉપયોગી છે. એન્ટી ઓક્સીડેન્ટ છે. અપચો કે મોળ આવવા જેવા લક્ષણો માટે તે અપાય છે. તેના બાયોએક્ટીવ તત્ત્વો શેગાજોલ, જીંજેરોલ છે. હૃદય માટે ગુણકારી, એટલે કે કાર્ડિએક ટોનીક તાવ ઉતારનાર (એન્ટી પાઈરેટીક) આદુમાં રહેલા ફેનોલીક તત્વોને કારણે પેટમાં થતું અલ્સર રોકે છે.

મેથી ઃ

શરીરમાં ઈન્સ્યુલીનનો અવરોધ ઘટાડે છે તેથી એન્ટી ડાયાબીટીક, શરીરમાં સારો કોલેસ્ટ્રોલ જેને એચડીએલ કહે છે તેને વધારી અને ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડે છે. ઉપરાંત તે ટ્રાઈગ્લીસેરાઈડને પણ સારી રીતે ઘટાડવામાં ઉપયોગી છે.

મરી ઃ

પાઈપરીન-કાર્યકારી તત્વ, પાચનક્રિયા ઝડપી બનાવે છે. પાચક રસોનો સ્રાવ વધારનાર, બીજા ઔષધ સાથે આપવાથી કાર્યશકિત વધારનાર, શરીરનું તાપમાન વધારનાર એટલે કે થર્મોજેનીક એલીવેટર, રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારનાર, અમુક પ્રકારની શરીરની ગાંઠો ઘટાડે છે.

રાઈ ઃ

શરીરમાં કેડમીયમ જે શરીરના સેલને અતિ નુકસાન કરે છે તેની વિષાકત અસરને ઓછી કરવામાં શ્રેષ્ઠ મનાય છે. આહારની દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો રાયમાં સેલેનીયમ, કોમિયમ, ઝીંક અને આયર્ન છે. ઉપરાંત તેમાં ખૂબ જ સારી માત્રામાં વિટામીન એ અને સી તથા મીનરલ છે.

રોજેરોજ આહારમાં લેવાતા આ દ્રવ્યો ખાસ કરીને આદુ અને મેથીમાં સ્ટેરોઈડસ છે. પરંતુ માત્રામાં લેવાતી હોવાથી તેની આડ અસર જોઈ શકાઈ નથી કારણ કે તે હજારો વર્ષોથી રસોડામાં વપરાય છે. એટલે કે કુદરતે સર્જેલું સ્ટેરોઈડ્સ શરીરમાં નુકસાન કરતું નથી તે અહીં સાબીત થાય છે.

મુડ એલીવેટર તરીકે ઓળખાતી ડોપામીન સામાન્ય રીતે અનેક દર્દીઓને આપવામાં આવે છે પરંતુ તેમાં જે તત્ત્વો છે તે કૌચાના બીજમાંથી વઘુ સારી રીતે મળી શકે. અને તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો શ્રેષ્ઠ પરિણામ મેળવી શકાય છે. એટલે કે કૌચાના બીજમાંથી આ તત્ત્વ નેચરલ સોર્સમાં મળે છે પરંતુ એલોપથીમાં તેને આર્ટીફીસીયલ રીતે બનાવવાતું હોવાથી ડોપામીનના બદલે કૌચાના બીજનો ઉપયોગ સર્વશ્રેષ્ઠ સાબીત થઈ શકે.

જૂનાગઢમાં સંશોધનનું કામ કરી રહેલા ડૉ. અઝય સેવકના કહેવા પ્રમાણે, આયુર્વેદને આઘુનિક વિજ્ઞાનના સંદર્ભમાં ઢાળીને, સરખાવીને કોઈપણ વિષયનું જ્ઞાન એટલે કે, જાણકારી આપણને આપણા ગ્રંથોમાંથી પરંપરાગત રીતે અને વૈજ્ઞાનિક આધાર સાથે પ્રાપ્ત થાય છે. ઘણી વખત એવી ઘટનાઓ પણ આપણાં કાને પડે છે કે જે બુદ્ધિથી પર હોય, મગજમાં ન ઉતરે. આયુર્વેદના સંદર્ભમાં કહીએ તો તે શશ્વત શાસ્ત્ર છે અને તેમાં જે લખાયું છે તે આજના ભ્રામી વૈજ્ઞાનિક આધારો સાથે ભલે ન હોય પણ તે જે તે સમયે અનુભવના આધારે લખાયું છે એટલે જ વૈજ્ઞાનિકો જાત જાતની લેબોરેટરીના સહારે જેટલું પણ સાબીત કરે છે તે આયુર્વેદમાં હજારો વર્ષ પહેલાં જણાવાયું જ હોય છે એટલે કે, અનુભવના આધારે જે કઈ થયું તેને વૈજ્ઞાનિક આધારથી સાબીત કરવામાં આવે તો હાલના સંજોગોમાં સાજા થવા માટેનું તબીબી વિજ્ઞાન એટલે કે આયુર્વેદ સર્વશ્રેષ્ઠ સાબીત થઈ શકે.

આયુર્વેદના સંદર્ભમાં લખીએ તો તે શાશ્વત શાસ્ત્ર છે. તેમાં જે રોગોની સારવાર લખી છે તે સારવાર અત્યારે વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબીત થઈ રહી છે. દા.ત. ઘી-ઘૃતિ-સ્મૃતિ (યાદશક્તિ)ના પ્રકરણમાં બ્રાહ્મી નામની અતિ પ્રચલિત વનસ્પતિનો ઉપયોગ યાદશક્તિ વધારવા માટે કહ્યો છે. અત્યારે આઘુનિક વિજ્ઞાન તે જ વાતને સ્વીકારી અને કહે છે કે બ્રાહ્મી નામની અતિ પ્રચલિત વનસ્પતિનો ઉપયોગ યાદ શક્તિ વધારવા થાય છે. અર્થાત્ તે યાદ શક્તિ ઉપર અતિ સારૂં પરિણામ આપે છે. તે જ રીતે પૂનર્નવા એટલે સાટોડી નામનું ચૂર્ણ એ મુત્રલ છે તેવું આયુર્વેદમાં તેના ગુણધર્મોમાં લખાયું છે. આ જ પુર્નનવાનું તુલનાત્મક પરિક્ષણ અને અભ્યાસ અત્યારની મૂત્રલ દવાઓ સાથે કરતા તેનું કાર્ય જે આયુર્વેદમાં વર્ણાવેલું છે તે સાચું પડ્યું છે.

સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે બ્રાહ્મી હોય કે પુનર્નવા, આદુ હોય કે મરી તેના જે ગુણધર્મોનું વર્ણન કરેલ છે તે અત્યારે યોગ્ય રીતે સાચા ઠર્યા છે. કારણકે ત્યારે લેબોરેટરીનો આધાર ન હતો પણ માત્ર નરી આંખે જોયેલા અભ્યાસનું તારણ હતું. મતલબ કે આજના વિજ્ઞાન માટેનો ‘‘કલીનીકલ સ્ટડી’’ હતો. આજના આઘુનિક દ્રષ્ટિકોણથી વિચારીએ તો આયુર્વેદમાં વનસ્પતિઓના જે ગુણધર્મોનું વિસ્તૃત વર્ણન કરે છે જેમાં વનસ્પતિનો રસ, મઘુર, અમલ, લવણ, કટુ, તિકત અને કષાય આ છમાંથી ગમે તે રસ ધરાવનાર વનસ્પતિના ગુણ વિષે આઘુનિક મતાનુસાર.

૧ રસ અર્થાત સ્વાદ ટેસ્ટ
૨ ગુણ અર્થાત ગુણવતા ક્વોલીટી
૩ વિર્ય અર્થાત કર્મ એકશન
૪ વિપાક અર્થાત વનસ્પતિ પચ્યા પછીની અસર પોસ્ટ  ડાઈજેસ્ટીવ ઈફેક્ટ
૫ ધાતુ અર્થાત ટીસ્યુ ત્વચા, માંસપેશી જેવા સેન્દ્રિય પદાર્થ
૬ સ્ત્રોતસ અર્થાત ચેનલ નીક કે જેમાં પ્રાણ, અન્ન વગેરેનું વહન થાય છે.
૭ અનુપાન અર્થાત દવાને યોગ્ય રીતે લઈ જનાર
૮ કષાયરસ અર્થાત એસ્ટ્રીજન્ટ
૯ મઘુરવિપાક અર્થાત ન્યુટ્રલ
૧૦ લધુ અર્થાત હળવું
૧૧ ઉષ્ણ અર્થાત ગરમ

આમ આને અત્યારના વિજ્ઞાનની દ્રષ્ટિએ આયુર્વેદિક ફાર્મેકોલોજી સાથે સરખાવી શકાય.
અત્યારે આયુર્વેદ જ્ઞાનનો ઉપયોગ શાસ્ત્રમાં જે કહ્યો છે તેના કરતા પરંપરાગત રીતે વઘુ થાય છે. દા.ત. ચોમાસાના વરસાદમાં ભિંજાઈ ગયા પછી જે ઘુ્રજારી શરીરમાં ઉત્પન્ન થાય છે તેમાં લોકો હોંશે હોંશે કાવો પીવે છે. આને કહેવાય પરંપરાગત જ્ઞાન કારણકે કાવો પિવાથી તેમાં વપરાતા ઔષધો જેવા કે ગુંદાણા, મરી વગેરેથી શરીરમાં ગરમાવો ઉત્પન્ન થાય છે. જ્યારે વિજ્ઞાનિક રીતે સમજાવીએ તો કાવામાં વપરાતા મરીમાં રહેલું પાઈપરીન નામના તત્વનું કર્મ શરીરમાં તાપમાનને વધારવાનું છે. તેના આ કાર્યથી શરીરમાં અનુભવાતી ઠંડી ઓછી થઈ જાય છે. આમ કાવામાં રહેલા મુખ્ય તત્વ પાઈપરીનને કોઈ કે તો શોઘ્યું જ હશે ને! તેના આધારે તો સાબીત થઈ શક્યું કે પાઈપરીન એ શરીરમાં લાગતી ઠંડીમાં કાર્ય કરે છે.

મતલબ કે શાસ્ત્રોકત જ્ઞાન, પરંપરાગત જ્ઞાન, સંશોધન અને વૈજ્ઞાનિક આધારનો સમન્વય કરવાથી લાંબાગાળાના વ્યાધિઓમાં યોગ્ય સારવાર અને સામાન્ય મનુષ્યને લાંબુ અને સ્વસ્થ આરોગ્ય આપી શકાય છે. જરૂર છે માત્ર માનસિકતા કેળવવાની. હકીકતે સહિયારો પ્રયાસ કરવાથી આયુર્વેદ ચિકિત્સાને વૈજ્ઞાનિક આધાર આપી તેનું અર્થઘટન યોગ્ય રીતે કરી સારવાર કરવાથી માનવજાતને વ્યાધિઓને ભગાડવામાં સારી રીતે મદદ કરી શકાય છે.

Thanks from

Gujarat Samachar News paper